آلودگی میکروبی آب به این معناست که محیط آب، تاثیرات مخربی بر سلامت، بقا و فعالیت های انسان، حیوان، گیاه و سایر موجودات بگذارد. این تأثیرات حاکی از هر گونه تغییرات بیولوژیک در محیط آب است. مصرف مستقیم یا غیرمستقیم آب آلوده، سلامت انسان را تهدید کرده و موجب بیماری می شود. میکروارگانیسم ها از جمله مهم ترین عوامل ایجاد بیماری از طریق آلودگی میکروبی آب هستند که از راه مواد دفعی انسان و حیوان منتقل می شوند. به همین دلیل آزمایش میکروبی آب و آزمایش میکروبی فاضلاب در آزمایشگاه آب، اهمیت فراوانی دارد. بیماری هایی از جمله اسهال، عفونت چشمی و تراخم، عفونت پوستی واگیردار، سالک، عفونت ناشی از ژیاردیا، آنتاموباهیستولیتیکا و لپتوسپیروزیز، مواردی هستند که میکرو ارگانیسم ها می توانند عامل آن ها باشند. عمده بیماری های ناشی از مصرف آب آلوده مسری است.
آزمایشگاه رسوب آب در همکاری با سازمان ملی استاندارد ایران، سازمان محیط زیست و دارنده گواهی نامه ISO17025، ارائه دهنده انواع آزمایش های میکروبی آب و فاضلاب مطابق استاندارد ملی ایران می باشد. این آزمایشگاه آب را با توجه به نوع مصرف، با استاندارد مربوط به آن مقایسه می کند و گزارشی را مرتبط با کیفیت آب مصرفی ارائه می دهد. همچنین در صورت تشخیص آلودگی میکروبی آب، راهکار رفع ایراد را پیشنهاد خواهد کرد.
در ادامه موارد مهم مربوط به آزمایش میکروبی فاضلاب و آب را بیان خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
کنترل میکروبی آب و فاضلاب
آزمایشگاه رسوب آب، برای کسب اطمینان از ایمنی میکروبیولوژیکی ذخایر آب آشامیدنی، آب چاه و آب استخرها، اقدامات کنترلی لازم را به عمل می آورد.
برای این کار می بایست در شرایط عادی و در فواصل منظم، از آب نمونه گیری شده و برای تشخیص وجود یا عدم وجود باکتری های شاخص در آب، آزمایش میکروبی انجام گیرد.
همچنین آزمایش تعیین باقی مانده ترکیبات گندزدا مانند کلر آزاد در دسترس، به منظور یک روش تکمیلی انجام می شود.
شاخص آلودگی میکروبی مناطق معتدل و استوایی، اشرشیاکلی می باشد. سایر میکرو ارگانیسم های شاخص مانند کلیفرم، استرپتوکوک مدفوعی و کلستریدیم های احیاکننده سولفیت نیز پس از اشرشیاکلی، به عنوان شاخص آلودگی مدفوعی کاربرد دارند.
میزان استاندارد میکروارگانیسم ها در آزمایش میکروبی آب
در ادامه به بررسی میکروارگانیسم هایی که در انواع آب ها تست می شوند خواهیم پرداخت و با میزان استاندارد آن ها نیز آشنا خواهیم شد.
ویژگی های میکروبی آب آشامیدنی
| ویژگی/شرح آزمون | حد استاندارد |
| کلیفرم های گرماپای (در 100 میلی لیتر) | منفی |
| اشرشیاکلی (در 100 میلی لیتر) | منفی |
| کلستریدیوم پرفرانژانس (در 100 میلی لیتر) | منفی |
| میکروارگانیسم های قابل کشت (در هر میلی لیتر) | بیشینه 500 |
ویژگی های میکروبی آب آشامیدنی بسته بندی شده
| ویژگی/شرح آزمون | حد استاندارد |
| کلیفرم ها (در250میلی لیتر) | کمتر از 1 |
| اشرشیاکلی (در250میلی لیتر) | کمتر از 1 |
| آنتروکوک های روده ای (در250میلی لیتر) | کمتر از 1 |
| سودموناس آئروژینوزا (در250 میلی لیتر) | کمتر از 1 |
ویژگی های میکروبی آب معدنی بسته بندی شده
| ویژگی/شرح آزمون | حد استاندارد |
| کلیفرم ها(در250میلی لیتر) | منفی |
| اشرشیاکلی (در250میلی لیتر) | منفی |
| آنتروکوک ها (در250میلی لیتر) | منفی |
| سودموناس آئروژینوزا(در250 میلی لیتر) | منفی |
| کلستریدیوم های احیا کننده سولفیت (در 50میلی لیتر) | منفی |
ویژگی های میکروبی آب چاه
| ویژگی/شرح آزمون | حد استاندارد |
| کلیفرم های گرماپای (در 100 میلی لیتر) | منفی |
| اشرشیاکلی (در 100 میلی لیتر) | منفی |
| کلستریدیوم پرفرانژانس (در 100 میلی لیتر) | منفی |
| میکروارگانیسم های قابل کشت (در هر میلی لیتر) | بیشینه 500 |
ویژگی های میکروبی فاضلاب
| ویژگی/شرح آزمون | حد استاندارد |
| توتال کلیفرم (در 100 میلی لیتر) | کمتر از 1000 |
| فکال کلیفرم (در 100 میلی لیتر) | کمتر از 400 |
ویژگی های میکروبی آب استخر
| ویژگی/شرح آزمون | حد استاندارد |
| شمارش اشرشیا کلی (در100 میلی لیتر) | کمتر از 1 |
| شمارش کلی باکتری های هتروتروف (در هر میلی لیتر) | 200 |
| شمارش استافیلوکوکوس (در 100 میلی لیتر) | 50 |
| آنتروکوکوک روده ای (در 100 میلی لیتر) | 100 |
| سودوموناس آئروژینوزا (در 100 میلی لیتر) | کمتر از 1 |
مهم ترین میکروارگانیسم ها در زمینه آلودگی میکروبی آب
اشرشیاکلی
مقدار این باکتری در مدفوع انسان و حیوان بسیار زیاد بوده و تعداد آن حدود 109 در هر گرم مدفوع می رسد. به طور طبیعی زیستگاه این باکتری روده بزرگ انسان و حیوانات خون گرم است. اشرشیاکلی در محیط های آبی قابلیت تکثیر ندارد. به این ترتیب وجود آن ها در آب نشانه آلودگی مدفوعی جدید است. این باکتری ها در فاضلاب، پساب های تصفیه شده و کلیه آب های طبیعی و خاک های در معرض آلودگی مدفوعی جدید (ناشی از انسان، کشاورزی و حیوانات وحشی و پرندگان) وجود دارند.
وجود اشرشیاکلی یا کلیفرم های گرماپای در آزمایش میکروبی آب، نشان از آلودگی آب با مدفوع و یا بی اثر بودن فرآیند تصفیه دارد.
کلیفرم های گرماپای
این باکتری ها گروهی از کلیفرم ها هستند که می توانند لاکتوز را در درجه حرارت 45-44 درجه سلسیوس تخمیر کنند. این گروه از کلیفرم ها شامل جنس اشرشیاکلی و مقدار کمتری آئوروباکتر و سیتروباکتر هستند. منشأ کلیفرم های گرماپای علاوه بر اشرشیاکلی، آب های غنی از مواد آلی مثل پساب های صنعتی یا مواد حاصل از فساد نیز هست. به همین خاطر استفاده از واژه متداول کلیفرم مدفوعی، از نظر علمی صحیح نیست.
رشد مجدد کلیفرم های گرماپای در سیستم توزیع غیرممکن است، مگر اینکه آب حاوی مواد مغذی کافی برای باکتری ها باشد و یا درجه حرارت آب بالای ۱۳ درجه سلسیوس بوده و کلر آزاد باقیمانده نیز در آن وجود نداشته باشد.
غلظت کلیفرم های گرماپای رابطه مستقیمی با غلظت اشرشیاکلی دارد. به همین دلیل در آزمایش های میکروبی، در مواقعی که شمارش کلیفرم های گرماپای زیاد است، می توان برای ارزیابی کیفیت آب، حضور اشرشیاکلی را مورد بررسی قرار داد.
علاوه بر اشرشیاکلی ، کلیفرم های گرماپای نیز به دلیل قابلیت تشخیص خوب آن، نقش به سزایی به عنوان شاخص کارایی فرایند تصفیه ی آب دارند. به همین دلیل می توان از آن برای ارزیابی میزان تصفیه آب به خصوص در زمینه نحوه عملکرد فرآیند برای حذف باکتری استفاده کرد.
کلیفرم ها
کلیفرم ها همواره به عنوان یک شاخص میکروبی مناسب برای تعیین کیفیت آب آشامیدنی به کار می روند. آسان بودن روش تشخیص و تعدد آن ها در آب، از دلایل استفاده متداول از آن ها است.
کلیفرم ها در واقع باکتری هایی هستند که می توانند در حضور نمک های صفراوی و تخمیر لاکتوز در دمای 37-35 درجه سلسیوس و تولید اسید، گاز و آدئید در مدت 48-24 ساعت رشد و نمو کنند. نکته دیگر این که این باکتری ها، اسپور و اکسیداز منفی نیز ندارند.
استرپتوکوک مدفوعی (آنتروکوک مدفوعی)
به طورکلی این نوع استرپتوکوک ها در مدفوع انسان و حیوان یافت می شوند. بیشتر آن ها منشاء مدفوعی داشته و در اغلب موارد به عنوان نشانگر اختصاصی آلودگی مدفوعی انسان شناخته می شوند.
زیستگاه این باکتری ها روده بزرگ انسان و حیوانات است. به همین دلیل در صورت شناسایی آن ها در آب، حتی در غیاب اشرشیاکلی، تأییدکننده آلودگی مدفوعی است.
تکثیر استرپتوکوک های مدفوعی در آب به ندرت دیده می شود و این باکتری ها پایدارتر از اشرشیاکلی و کلیفرم ها هستند. به همین دلیل از آن ها به عنوان یک شاخص مکمل برای کارایی تصفیه آب استفاده می شود.
همچنین استرپتوکوک ها مقاومت بالایی در برابر خشکی دارند. به همین دلیل برای کنترل روتین، سیستم شبکه توزیع پس از نصب لوله های اصلی جدید تعمیر شده و یا تشخیص آلودگی توسط ریزش های سطحی به داخل آب های زیرزمینی یا سطحی استفاده شود.
کلستریدیوم های احیاکننده سولفیت
این باکتری ها بی هوازی اند و به عنوان احیاکننده سولفیت به سولفید کاربرد دارند. زیستگاه طبیعی آن ها نیز خاک و روده بزرگ انسان و حیوانات است.
این باکتری ها معمولا در مدفوع وجود داشته اما تعداد آن ها از اشرشیاکلی بسیار کمتر است. ضمن آنکه منشأ این باکتری ها مدفوع نبوده و می توانند از سایر منابع محیطی نشأت بگیرند.
زیست اسپور کلستریدیوم ها نسبت به باکتری های کلیفرم، در آب بیشتر است و مقاومت بالایی در برابر مواد گندزدا مانند کلر دارند. بنابراین رؤیت آن ها در آب های گندزدایی شده نشان از عدم کارایی سیستم تصفیه و نشان از حضور عوامل بیماری زای مقاوم به گندزدا در آب تصفیه شده دارد. همچنین حضور کلستریدیم پرفرنژنز در آب های تصفیه شده، نشانه ناکارآمدی و نقص در فرآیند تصفیه است. وجود اسپور های این باکتری در آب، نشانه ی حضور کیست تک یاختگان است.
